خۆ جووڵاندن چیيە لە کاتی قورئان خوێندن

پرسیار: مامۆستا، ئایا خۆجووڵاندن لەکاتی قوڕئان خوێندن لاسایی کردنەوەی گاور و جولەکەیە؟

وەڵام: خۆجووڵاندن بە بێ نییەتی خۆچواندن بە كافران و لاڕێكان، هەیە لە زانایان ڕوخسەتیان پێداوە، بە تایبەت ئەگەر تەلقائی و خۆكردە بێت، بە بێ ئەوەی وەك عیبادەتێك، خوا داینابێت ئەنجامی نەدات، یان بە باشتری بزانێت، درووستە، بەڵام بە مەشروعی بزانێت و وا بزانیت عیبادەتە ئەوا دەبێتە بیدعە.

ئەم بابەتە هەر چۆنیك بێت لە بابەتی خیلافی ناڕواتە دەرەوە، شاراوەش نییە كە دەقێكی صەحیح نییە یەكلای بكاتەوە.

هەر لە بابەتی ئەمانەتی زانستییەوە بڵێم، هەندێك لە زانایان دەڵێن: ئەمە لە بنەمادا خۆچواندنە بە جوولەكە، تەنانەت دەڵێن: پێیان وتراوە: یهود، لأنهم یتهودون (یتحرکون) عند القراءة.

بەڵكو پێیان وایە کاتێک خوای گەورە تەوڕاتی دابەزاند بۆ سەر موسا, ئاسمانەکان و زەوی جوڵاونەتەوە. لە ئیسڕائیلیاتدا هاتوە کاتێک خوای گەورە لەوحەکانی تەوڕاتی دابەزاند بۆ موسا هیچ شاخ و دار و بەردێك نەمایەوە مەگەر هەمووی جوڵانەوە. ئەمڕۆش هیچ یەهوودییەك نابینی لە گەورە و بچوکیان مەگەر لە كاتی خوێندنی تەوراتدا خۆی دەجووڵێنێت.

ئەبو حەیيان لە «البحر المحیط»دا دەڵێت: «ئەم ئەخلاقە هاتووەتە نێو مسوڵمانانیشەوە، هەر بۆیە لە میسردا کە دەرس بە مناڵەکان دەڵێنەوە، منداڵەکان خۆیان دەجوڵێننەوە، بەڵام لە ئەندەلوس ئەگەر منداڵ لەکاتی قوڕئان خوێندن خۆی بجوڵێنێتەوە مامۆستاکەی لێی دەدا و پێی دەڵێت: خۆت مەشوبهێنە بە جولەکەكان.

بە کورتی بڵێین: ئەم بابەتە مەکروهە و دەکرێت سەريش بکێشێت بۆ حەڕام ئەگەر بۆ خۆ شوبهاندن بە کافران یان لاڕێكان بێت.

بەڵام خۆجووڵاندن بەبێ نیيەتی خۆشوبهاندن بە بێ دین و جولەکە و گاورەکان و گرووپە گومڕاکانی ناو مسوڵمانەکان هەیە ڕێگەی پێ داوە.

بەڵام خۆجووڵاندن خۆی لە خۆیدا، وەكو عیبادەت نەكرێت و تەلقائی بێت، حەڵاڵە و هذا ما ندین الله به.

ئەگەریش كەسێك وتی: تۆ فەرمووت بابەتەكە خیلافییە، كەچی ئێمە فەرموودەمان هەیە، ئەوەتا هاتووە لە پێغەمبەرەوە: «إِذَا قَامَ أَحَدُكُمْ لِصَلاتِهِ ‌فُلْيُسْكِنْ ‌أَطْرَافَهُ، ولَا يَتَمَيَّلْ كَمَا يَتَمَيَّلُ الْيَهُودَ، فَإِنَّ مِنْ تَمَامِ الصَّلاةِ سكون الأطراف فِي الصَّلاةِ».

ئەوا بە زۆر ڕێگا وەڵامت دەدەینەوە، لێرە تەنها دوو خاڵ باس دەكەین:

یەكەم: ئەمە باسی سكونی ئەتراف دەكات، ئەمەش بریتییە لە دەست و قاچ، موناوی وا شەرحی دەكات.

دوو: ئەمە زۆر لاوازە بەڵكو نزیكە لەوەی هەڵبەستراو بێت. ئیبن عەدی لەبارەی الحكم بن عبد الله بن سعد كە یەكێكە لە ڕاویەكانی دەڵێت: «أحاديثه موضوعة ... لا يتابعه الثقات عليها، وضعفه بين على حديثه»..

ئیبن مەعينیش دەڵێت: «ليس بثقة ولا مأمون».

هەروەها ئیبن ئەلموبارەك وازی لە فەرموودەكانی هێناوە.

هەروەها ئەحمەد نەهی كردوە لە گێرانەوەی فەرموودەكانی.

نەسائیش دەڵێت: «متروك الحديث».

والله تعالی أعلم

لەلایەن بەڕێز م. علی خان

وەڵام دراوەتەوە.

علي خان