پرسیار و وەڵام

هەندێك پرسیار و وەڵام دوای زیندووبوونەوەی پرس و باسی عەشیرەت

ئەمە هەندێك ڕوونكردنەوەیە كە وەڵامی زۆر پرسیاری تێدایە، كە زۆرێك تامەزۆری وەڵامەكەین و ئێستا وەڵامی تەواویان دەست نەكەوتووە، لەو پرسیارانە كە كراوە و دەكرێت و تا ئێستا بە هەڵواسراوی ماوەتەوە:

 

ئایا تاوانی كەسێك چییە خۆی بداتە پاڵ باب و باپیرانێك یان بنەماڵە یان عەشیرەت یان هۆز یان تیرەیەك كە ڕەسەن و ڕاستەقینە نییە و سەر بەوە نییە و ڕەگ و ڕەچەڵەكی تێیاندا نییە؟

ئەمەش بۆیە دەكات چونكە بەرپرسێك تەكلیفی لێكردوە، یان بەهۆی دەستكەوتێكی دونیاییەوە، یان بەهۆی بێ عەشیرەتییەوە، یان لەڕق و قاری نەیارێكی یان هەر هۆكارێكی تر.

ئایا نەسەب و ڕەچەڵەك و عەشیرەت بەچی دەچەسپێت؟

ئایا حوكمی خۆدانە پاڵ عەشیرەت چییە؟

ئایا حوكمی زانینی نەبەسب و ڕەگ و ڕەچەڵەكی خۆ چییە؟

وەڵام:

بسم الله الرحمن الرحیم

الحمد لله والصلاة والسلام علی رسول الله وآله، أما بعد:

لە ئیسلامدا حەرامە مرۆڤ خۆی بداتە پاڵ بنەماڵە و عەشیرت و هۆز و تیرە و باب و باپیرانێكی جگە لە ڕچە و ڕەچەڵەكە ڕەسەنە ڕاستەقینەكەی خۆی، بەڵكو تاوانێكی هەرە گەورەیە، بەڵكو كوفرە! پەنا بەخوا

لە صەحیحی بوخاری (بە ژمارە 3508) و موسلم (بە ژمارە 61) دا هاتووە -كە صەحیحترین كتێبن دوای قورئان و حەدیسەكانیان وەكو ئەوە وایە لە پەیامبەری خوای صلی الله علیه وسلم  ببیستی-، ئەبوزەڕ دەگێڕێتەوە، كە لەپەیامبەری خوای صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ بیستووە، فەرموویەتی: «لَيْسَ مِنْ رَجُلٍ ادَّعَى لِغَيْرِ أَبِيهِ وَهُوَ يَعْلَمُهُ إِلا كَفَرَ، وَمَنْ ادَّعَى قَوْمًا لَيْسَ لَهُ فِيهِمْ نَسَبٌ فَلْيَتَبَوَّأْ مَقْعَدَهُ مِنْ النَّارِ». «هەر كەس خۆی بداتە پاڵ غەیرە باب و باپیرانی ڕەسەنی خۆی و بشزانێت بەو شێوازە نییە، ئەوە كوفری كردوە، هەروەها هەر كەسێك بانگەشەی ئەوە بكات سەر بە قەوم و عەشیرەت و كۆمەڵێكە، بەڵام لەڕاستیدا نەسەب و ڕەچەڵەكی نەڕواتەوە سەریان، ئەوە با شوێنی خۆی لەئاگردا خۆش بكات!».

 

وەك دەبینن! پەیامبەری خوا صلی الله علیه وسلم ئەم كارە بە تاوانە هەرە گەورەكان (أكبر الكبائر) ناوزەد دەكات.

 

ئیبن حەجەر رحمه الله دەڵێت: «وفي الحديث تحريم الانتفاء من النسب المعروف، والادعاء إلى غيره، وقيد في الحديث بالعلم ، ولا بد منه في الحالتين، إثباتا ونفيا، لأن الإثم إنما يترتب على العالم بالشيء المتعمد له». لە كتێبی: «فتح الباري» (6/ 541).

واتە: «ئەم فەرموودەیە ئەوەی تێدایە كە حەرامە مرۆڤ لەڕەچەڵەكی ناسراوی، خۆی هەڵبگەڕێنێتەوە و خۆی بداتە پاڵ جگە لەوە».

عەينی رحمه الله دەڵێت: «قَوْله: «وَمن ادّعى قوما» أَي: وَمن انتسب إِلَى قوم. قَوْله: «لَيْسَ لَهُ فيهم نسب» أَي: لَيْسَ لهَذَا الْمُدَّعِي فِي هَذَا الْقَوْم نسب، أَي: قرَابَة». لە كتێبی «عمدة القاري» (16/ 80).

واتە: «هەركەس خۆی بداتە پاڵ خەڵكانێكەوە و ڕەچەڵەكی نەڕواتەوە سەریان، مەبەستی لەوەیە: قەڕابەت و نزیكیایەتی نەبێت لەنێوانیاندا».

واتە: كە دەڵێت لە هۆز و عەشیرەتی فڵانیم، بتوانێت یەك دوو ئامۆزا لەپشتە نزیكەكانی یان پشتی دووری خۆی لەناو ئەو تیرە یان عەشیرەتە بژمێرێت!

وەك دەبینن، مرۆڤ كاتێك خۆی دەدەیتە پاڵی عەشیرەتێكەوە دەبێت قەرابەت و نزیكیایەتی هەبێت، واتە برا و مام و ئامۆزایەتی و هاوشێوەكانی هەبێت.

كەواتە پرسەكە بە گۆترە، یان حەز و ئارەزوو نییە؛ كە كەسێك حەزی لە عەشیرەتێك نەبوو، بڵێ: من ئەوەكەی ترم!

هەروەها لەفەرموودەیەكی تری بوخاری (4326) دا هاتووە، سەعدی كوڕی ئەبو وەقاص دەڵێت: پەیامبەری خوا صلی الله علیه وسلم دەفەرموێت: «مَنِ ادَّعَى إِلَى غَيْرِ أَبِيهِ، وَهُوَ يَعْلَمُ، فَالْجَنَّةُ عَلَيْهِ حَرَامٌ».

واتە: «هەر كەس خۆی بداتە پاڵ باب و باپیر و بنەماڵەیەك و بەرەو سەرەوەی، جگە لە باب و باپیرە ڕەسەنەكەی خۆی و، بشزانێت، ئەوا بەهەشتی لەسەر حەرامە».

ئیبن دەقیقی عید دەڵێت: «يدل على تحريم الانتفاء من النسب المعروف، والاعتزاء إلى نسب غيره، ولا شك أن ذلك كبيرة لما يتعلق به من المفاسد العظيمة». لە كتێبی «إحكام الأحكام شرح عمدة الأحكام» (2/ 208).

واتە: «ئەم فەرموودەیە بەڵگەیە لەسەر ئەوەی حەرامە مرۆڤ هەڵگەڕێتەوە لەعەشیرەت و ڕەچەڵەكی ناسراوی خۆی و، خۆی بداتە پاڵ نەسەب و ڕەچەڵەكێكی جگە لەوەی خۆی، گومانیشی تێدا نییە ئەمە تاوانێكی گەورەیە؛ چونكە مەفسەدە و خراپەی زۆری لێدەكەوێتەوە».

ئیبن هوبەیرەی وەزیر دەڵێت: «في هذا الحديث من الفقه: تحريم الانتساب إلى غير الوالد، وإن علا، لقول الله عز وجل: {واتبعت ملة آبائي إبراهيم وإسحاق}. وفيه أيضًا: أنه يشتد السخط على من انتمى إلى غير أبيه وهو يعلم أنه غير أبيه، وهذا مما يدل على أنه يراد به الأب الأعلى». «الإفصاح عن معاني الصحاح» (1/ 337).

واتە: «لە سوودەكانی ئەم فەرموودە ئەوەیە: حەرامە مرۆڤ خۆی بداتە پاڵ جگە لەباوكانییەوە و بەرەو سەرەوە، قورئانیش بەڵگەیە لەسەر ئەوەی باوكانی سەرەوەش دەگرێتەوە».

هەروەها لەفەرموودەیەكی متفق علیه دا (البخاري (6768)، ومسلم (62)) هاتووە، لە ئەبو هورەیرەوە، پەیامبەری خوا صلى الله عليه وسلم دەفەرموێت: «لَا تَرْغَبُوا عَنْ آبَائِكُمْ فَمَنْ رَغِبَ عَنْ أَبِيهِ فَهُوَ كُفْرٌ».

واتە: «خۆتان مەدەنە پاڵ غەیرە باوكە ڕەسەنەكانی خۆتان، چونكە ئەوە كوفرە».

بەڵكو ئەمە سەرەتا ئایەتی قورئان بووە! دواجار خوێندنەوەكەی نەسخ بۆتەوە، بەڵام ماناكەی هەر ماوە:

 لە صەحیحی بوخاری و موسلم (البخاري (3928)، ومسلم (6191)) دا هاتووە، لە ئیمامی عومەرەوە، لەسەر مینبەرەوە وتوویەتی: «إِنَّا كُنَّا نَقْرَأُ فِيمَا نَقْرَأُ مِنْ كِتَابِ اللهِ: أَنْ لَا تَرْغَبُوا عَنْ آبَائِكُمْ ، فَإِنَّهُ كُفْرٌ بِكُمْ أَنْ تَرْغَبُوا عَنْ آبَائِكُمْ ، أَوْ إِنَّ كُفْرًا بِكُمْ أَنْ تَرْغَبُوا عَنْ آبَائِكُمْ».

واتە: «ئێمە سەرەتا ئایەتێك هەبوو دەمانخوێند: «لَا تَرْغَبُوا عَنْ آبَائِكُمْ» «خۆتان مەدەنە پاڵ غەیرە باوكە ڕەسەنەكانی خۆتان، چونكە ئەوە كوفرە»».

ئیبن بەتتاڵ رحمه الله دەڵێت: «لَيْسَ مَعْنَى هَذَيْنِ الْحَدِيثَيْنِ أَنَّ مَنِ اشْتَهَرَ بِالنِّسْبَةِ إِلَى غَيْرِ أَبِيهِ أَنْ يَدْخُلَ فِي الْوَعِيدِ كَالْمِقْدَادِ بْنِ الْأَسْوَدِ ، وَإِنَّمَا الْمُرَادُ بِهِ مَنْ تَحَوَّلَ عَنْ نِسْبَتِهِ لِأَبِيهِ إِلَى غَيْرِ أَبِيهِ عَالِمًا عَامِدًا مُخْتَارًا».

واتە: «مەبەست لەم فەرموودە ئەوەیە: مرۆڤ هەڵبگەڕێتەوە لە خۆدانە پاڵ باوكانی و، بڕوا خۆی بداتە پاڵ جگە لەوان بە ئەنقەست و زانینەوە».

ئیبن حەجەر رحمه الله دەڵێت: ««لَا تَرْغَبُوا عَنْ آبَائِكُمْ»، أَيْ: لَا تَنْتَسِبُوا إِلَى غَيْرِهِمْ». «فتح الباري» (12/ 154).

هەروەها لە عەلییەوە هاتووە، وەك لەصەحیحی بوخاری (3179) و موسلم (1370)دا هاتووە، كە پەیامبەری خوا صلی الله علیه وسلم فەرموویەتی: «وَمَنِ ادَّعَى إِلَى غَيْرِ أَبِيهِ، أَوِ انْتَمَى إِلَى غَيْرِ مَوَالِيهِ فَعَلَيْهِ لَعْنَةُ اللهِ، وَالْمَلَائِكَةِ، وَالنَّاسِ أَجْمَعِينَ، لَا يَقْبَلُ اللهُ مِنْهُ يَوْمَ الْقِيَامَةِ صَرْفًا وَلَا عَدْلًا» واللفظ لمسلم.

واتە: «هەر كەس خۆی بداتە پاڵ جگە لە باوكانییەوە، ئەوە نەفرەتی خودا و فریشتەكان و خەڵكی لێبێت، خوای گەورە نە فەرز و نە سووننەتی لێ وەرناگرێت».

هەروەها لە وَاثِلَة بْن الْأَسْقَع ەوە هاتووە، دەڵێت: پەیامبەری خوا صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ فەرموویەتی: «إِنَّ مِنْ أَعْظَمِ الْفِرَى أَنْ يَدَّعِيَ الرَّجُلُ إِلَى غَيْرِ أَبِيهِ أَوْ يُرِيَ عَيْنَهُ مَا لَمْ تَرَ أَوْ يَقُولُ عَلَى رَسُولِ اللهِ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ مَا لَمْ يَقُلْ». أخرجه البخاري في «صحيحه» (3509).

واتە: «گەورەترین درۆ و بوهتان و ئیفیترا ئەوەیە كابرا خۆی بداتە پاڵ جگە لەباوكانییەوە، یان بەدرۆوە بڵێت: خەوێكم بینیوە و نەیبینا بێت، یان درۆ بەدەم پەیامبەری خواوە بكات».

ئیبن حەجەر دەڵێت: «الْفِرَا»... جَمْعُ فِرْيَةٍ وَالْفِرْيَةُ: الْكَذِبُ وَالْبُهْتُ، تَقُولُ: فَرَى فُلَانٌ كَذَا: إِذَا اخْتَلَقَ... «أَوْ يُرِيَ»... أَيْ: يَدَّعِي أَنَّ عَيْنَيْهِ رَأَتَا فِي الْمَنَامِ شَيْئًا مَا رَأَتَاهُ... ». لە كتێبی «فتح الباری» (6/ 626).

هەروەها صەحابە ڕەزای خوایان لێبێت، ڕازی نەبوون كەس خۆی بدایەتە پاڵ جگە لەباوكانی خۆیەوە، لەبوخاری (2219)دا هاتووە، دەڵێت: عەبدولڕەحمانی كوڕی عەوف رَضِيَ اللهُ عَنْهُ بە صوهەیبی وت: «اتَّقِ اللهَ وَلَا تَدَّعِ إِلَى غَيْرِ أَبِيكَ» «لەخوا بترسە و خۆت مەدە پاڵ غەیرە بابت!»، صوهەیبیش وتی: «مَا يَسُرُّنِي أَنَّ لِي كَذَا وَكَذَا وَأَنِّي قُلْتُ ذَلِكَ، وَلَكِنِّي سُرِقْتُ وَأَنَا صَبِيٌّ» «ئەوەندە و ئەوەندەشم هەبوایە پێم خۆش نەبوو ئەو خۆدانە پاڵەم هەبێت، بەڵام من بەمنداڵی دزراوم، بۆیە نادرێمە پاڵی باب و باپیرانی ڕەسەنی خۆمەوە».

 

تەنانەت حەرامە بۆ مەسەلەی وەرگرتنی ڕەگەزنامە و هاوشێوەكانی و یان هەر مەبەستێكی تر، مرۆڤ خۆی بداتە پاڵ باوكێكی تر. بڕوانە كتێبی: «فتاوى اللجنة الدائمة» (20/ 392)، و«شرح رياض الصالحين» لابن العثیمین (باب تحريم انتساب الإنسان إلى غير أبيه...).

هەروەها د. خالد بن عثمان السبت دەڵێت: «انتساب الإنسان إلى غير أبيه يكون على أحوال، وصور مختلفة، وكل ذلك محرم، لكنه يتفاوت في مرتبة التحريم:

  • فتارة يكون هذا الإنسان لا يعرف له نسب، فأخذه من رباه، ثم بعد ذلك حينما أدرك وعرف، وجد نفسه منسوبًا إلى هذا يظن أنه أباه. ولا يعلم غير ذلك فهو في هذه الحال غير مؤاخذ، لكن لا يجوز لهذا أن يضيفه إليه، أن ينسبه، لا بد أن يعلمه، التبني لا يجوز.
  • الصورة الثانية من صور الانتساب إلى غير أبيه: أن يفعل ذلك لا رغبة عن أبيه، ولكن لمصلحة دنيوية، فيكون ذلك في الأوراق الثبوتية فقط، ولكنه بين أهليه، وذويه، وما إلى ذلك، ينسب إلى أبيه. فأهله وقرابته، ومعارفه يعرفون أباه، وينسبون إليه، لكن ذهب إلى بلد لا يوجد له فيها ابن مثلاً، ومن أجل أن يحصل على الجنسية، أضافه إليه من الصغر، فصار يقال: فلان ابن فلان، فهذا لا يجوز بحال من الأحوال...
  • الصورة الثالثة: هو أن ينتسب إلى غيره، أو إلى غير مواليه، وهو يعلم رغبة عن أبيه ومواليه، هذه أشد هذه الصور، رغبة عنهم، كأن يكون هؤلاء لهم رتبة اجتماعية مثلا أعلى، أصحاب غنا، أو نحو ذلك. وأبوه قد يكون فقيرًا، فينتسب إلى هؤلاء، وذلك من الكفران لهذا الأب، وهو من أعظم العقوق، بل من أجلى صور العقوق، إذا كان صرف العبادة لغير المنعم المتفضل، يكون ذلك من قبيل الكفر» اهـ.

 

ئەگەریش ناڕازیت بە ناوبانگی باوكان و هۆز و عەشیرەتی خۆت، ئەوا بزانە:

چۆن مرۆڤ ئەو وڵات و نیشتمانەی تێیدا لەدایك بووە ... بەدەستی خۆی هەڵینابژێرێت، بەو شێوازەش باوك و دایكەكەی و باب و باپیران و هۆز و عەشیرەتەكەی هەڵنابژێرێت.

كەواتە نابێت بەهۆی ڕق و كینە و كێشە و حەز و گۆترە و ئارەزوو و نەویستن و هاوشێوەكانی مرۆڤ حاشا لە باب و باپیرە ڕەسەنەكانی بكات و بە هەتیوچەكی و بێزراوی خۆی بداتە پاڵی خەڵكێكەوە كە لەوان نییە.

پاشان ئێستا شتێك هاتۆتە ئاراوە لەهەندێك شوێندا، ئەویش پشكنینی دی ئێن ئەی (DNA)ە، باشە ئەو كەسانە شەرمەزار نابن ئەگەر سبەی ئەو پشكنینە بكرێت سەر بەو عەشیرەتە نەبن!؟

ئەگەرچی مەجمەعی فیقهی ئیسلامی كۆدەنگن لەسەر ئەوەی بەمە نەسەبی دوور ناچەسپێت، تەنها لەهەندێك حاڵەتی تەسكدا نەبێت دڵی پێخۆشدەكرێت نەك بە بەڵگە بهێنرێتەوە.

پاشان لێی بپرسی، ناتوانێت دوو ئامۆزا، یان پشتێكی دوورت بۆ بژمێرێت لەو عەشیرەتە گەورەیەی خۆی دەوەتە پاڵی!

سەبارەت بەوەی مرۆڤ چۆن دەسەلمێت كە سەر بە عەشیرەت و هۆزێكی دیاری كراوە؟

چەند ڕێگایەكی هەیە، لەوانە:

بەناوبانگی و شۆرەت (الشهرة والاستفاضة). ئەمەش ئەصڵ و بنەمایە بۆ چەسپاندنی نەسەب و ڕەچەڵەك.

ئەم یاسایەش هەموو زانایان لەسەری كۆەدنگن.

ئەمەش بەوە دەبێت لەشار بەربڵاو و بەناوبانگ بێت كە فڵان كەس، فڵان عەشیرەتە، بەربڵاوییەك دڵ ئاسوودە بێت پێی. هەروەها نە ساڵانێكی دیاری كراو و نە ژمارەیەكی دیاری كراویشی نییە.

هەروەها ئەگەر دوو پیاو یان دوو ژن و پیاوێكی تەقواكاری خواناسی ڕاستگۆ شایەتی بدەن و بڵێن: شایەتی دەدەین، وە سوێند بخۆن، بەوەی فڵان كەس لە قەبیلە و هۆز و تیرە و عەشیرەتی فڵانییە، ئەوا پێی دەسەلمێت و ئەمەش جۆرێكە لە ئیستیفاضە و پێی دەوترێت: ئیستیفاضەی حوكمی. بڕوانە: «المغني» (14/ 141).

بەو مەرجەی شایەتەكان ئەوەیان لە خەڵكێكی زۆرە بیستبێت كە دڵ پێیان ئاو بخواتەوە «سمع ذلك من خلق یقع بهم العلم»!

هەروەها كەس نەبێت لە هاوتەمەنەكانی ئەو دووانە، ئەو شایەتییە ڕەتبكەنەوە یان شتی وایان نەبیستبێت! مەگەر اللهم كەسی هاوتەمەنییان نەمابێت ئەو كاتە وەردەگیرێت!

هەروەها ئەگەر كەسێك ڕۆیشت لەشارێكی دوور لەشارەكەی خۆی نیشتەجێ بوو، ئەوا خەڵك، لە خەڵكی شارەكەی ئەوان پرسیار دەكەن لەبارەی نەسەب و عەشیرەتی ئەم كەسە نامۆیەوە.

شتانێكیش هەن ئاماژەن بۆ پوچێتی نەسەب، لەوانە:

  • تانەدانی صەحیح لە نەسەب. بەمەرجێك تانەكە پشت ئەستوور بێت بەبەڵگە و ڕوونكردنەوە (المفسر) بێت.
  • یان بوترێ فڵان خێڵ لە فڵان عەشیرەتن، بەڵام بنەماڵە یان خانەوادەی فڵان نەخێر.
  • یان بەربڵاو بێت كە فڵان كەس لە عەشیرەتی فڵانی نییە، ئەوا نابێت خۆی بداتە پاڵی ئەو عەشیرەتەوە.
  • یان جیاوازی و ڕاڕایی خەڵك لەبارەی نەسەب و ڕەچەڵەكی خانەوادە یان بنەماڵەیەكەوە.

جا ئەمانە ئاماژەن بۆ ناڕاستی ئەو نەسەب و ڕەچەڵەكە.

  • بەڵام ئەگەر تانەدانەكە بەبێ بەڵگە و ڕوونكردنەوە بێت.
  • یان بەنەزانی و هەوا و ئارەزوو بێت، بەهۆی هۆكاری ماددی یان مەعنەوی یان پلە و پۆست یان سیاسی بێت، ئەوا وەرناگیرێت.

ئەگەرنا ئەگەر گوێ هەموو تانەیەك بدەین، ئەوا هیچ هۆز و تیرە و عەشیرەت و بنەماڵەیەك نەسەبی نامێنێت! ئەمەش شتێكی بینراوە، دوو كەس خیلاف دەكەوێتە نێوانیان دەست دەكەن بە تانەدان لە نەسەب و ڕەچەڵەكی یەكتر. بڕوانە: «الإفاضة» (ص 95). ئەمەش دەردێكی كوشندەیە و پەیامبەری خواش صلی الله علیه وسلم باسی ئەم دەردەی كردوە.            

ئاماژە بەوەش بكەم، كە نەسەب لە ئیسلامدا تایبەتە بە باوكانەوە، واتە منداڵ دەدرێتە پاڵی باوكانییەوە و ئەوە بەپشتی دەژمێردرێت، نەك دایكانی، واتە: دەڵێی: فڵانی كوڕی فڵانی كوڕی فڵانی ... هتد. نەك فڵانی كورێ فلان ئافرەت...، ئەمە بە كۆدەنگی زانایانی ئیسلام، ئیبن قەییم دەڵێت: «اتفق المسلمون علی أن النسب للأب».

تەنانەت پەیامبەری خوا صلی الله علیه وسلم هانی موسڵمانانی داوە كە خۆیان فێری نەسەب بكەن، ئەوەندەی، لەو ئەندازەیەی، سیلەی ڕەحمی پێ بەجێ بگەیەنن، وەك دەفەرموێت صلی الله علیه وسلم: «تَعَلَّمُوا مِنْ أَنْسَابِكُمْ مَا تَصِلُونَ بِهِ أَرْحَامَكُمْ، فَإِنَّ صِلَةَ الرَّحِمِ مَحَبَّةٌ فِي الْأَهْلِ، مَثْرَاةٌ فِي الْمَالِ، مَنْسَأَةٌ فِي الْأَثَرِ ». أخرجه الترمذي في «جامعه» (1979)، وأحمد في «مسنده» (8990)، والبزار في «مسنده» (8220)، والطبراني في «الأوسط» (8308)، والحاكم في «مستدركه» (1/ 89) و(4/ 161).

لە ڕیوایەتێكدا: «اعْرِفُوا أَنْسَابَكُمْ تَصِلُوا أَرْحَامَكُمْ ، فَإِنَّهُ لَا قُرْبَ بِالرَّحِمِ إِذَا قُطِعَتْ وَإِنْ كَانَتْ قَرِيبَةً ، وَلَا بُعْدَ بِهَا إِذَا وُصِلَتْ وَإِنْ كَانَتْ بَعِيدَةً». أخرجه الطيالسي في «مسنده» (2880)، والحاكم في «مستدركه» (4/ 161)، وأخرجه البيهقي في «سننه الكبير» (10/ 157).

واتە: «ئەوەندە فێری نەسەب و ڕەچەڵەكانتان بن كە سیلەی ڕەحمی پێبگەیەنن، چونكە سیلەی ڕەحم خۆشەویستی دەخاتە نێو خانەوادەوە، پارە زیاد دەكات، شوێنەوار دەهێڵێتەوە».

ئەو فەرمانەش بۆ ئیستیحباب و سووننەتییە مەگەر بۆ هەندێك حاڵەت و كات، ئەوسا دەبێتە واجب و فەرزی كیفائی.

وە پەیامبەری خوا صلی الله علیه وسلم نەسەبی خۆی زانیووە و تا عەدنانی باس كردوە.

شەنقیتیش لە مەبەستەكانی هاتنی ئیسلام، باسی هەندێك مەبەست دەكات لەوانە، دەڵێت: نەسەب. «أضواء البیان» (3/ 533).

تەنانەت موسڵمانان ئەوەند بایەخیان بە نەسەب و ڕەچەڵەك داوە، هەندێك جار نەسەبی ئەسپەكانی خۆشیان نووسیوە، ئەم ئەسپە كوڕی ئەو ئەسپەیە، ئەویش كوڕی ئەوەیە و... هتد و شەجەرەیان بۆ كردووە و كتێبیشیان لەسەر نەسەبی ئەسپ نووسیوە!

 

لە كۆتایید، گەیشتیتە چ دەرەنجامێك؟

1- لە ئیسلامدا حەرامە مرۆڤ خۆی بداتە پاڵ بنەماڵە و عەشیرت و هۆز و تیرە و باب و باپیرانێكی جگە لەڕچە ڕەسەنە ڕاستەقینەكەی خۆی.

2- پەیامبەری خوا صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ لەبارەی ئەو جۆرە كەسانەی وا دەكەن فەرموویەتی: «ئەوە كوفری كردوە». و بە تاوانێكی هەرە گەورە باسی كردوە.

3- تەنانەت ئەمە سەرەتا ئایەتی قورئان بووە! دواجار خوێندنەوەكەی نەسخ بۆتەوە، بەڵام ماناكەی هەر ماوە.

4- هەروەها پەیامبەری خوا صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ فەرموویەتی: «ئەوەی ئەو كارە بكات ئەوا با شوێنی خۆی لەئاگردا خۆش بكات».

5- لەفەرموودەیەكی تردا: «بەهەشتی لەسەر حەرامە».

6- لەفەرموودەیەكی تردا: «ئەوە نەفرەتی خوا و فریشتەكان و خەڵكی لێبێت، خوای گەورە نە فەرز و نە سووننەتی لێ وەرناگرێت».

7- لەفەرموودەیەكی تردا: «گەورەترین درۆ و بوهتان و ئیفیترایە».

8- فەرموودەكان باوكی نزیك و باوكی دووریش دەگرێتەوە، واتە بنەماڵە و هۆز و تیرە و عەشیرەتیش دەگرێتەوە.

9- مەبەست لە ڕەچەڵەك، بوونی قەڕابەت و نزیكیایەتی و، خزمایەتیی پشتە. 

10- ئەو هەڕەشانەی هاتووە لەبارەی هەڵگەڕانەوە لە پشت و عەشیرەتی خۆ، بریتییە لەوەی بە ئەنقەست و زانینەوە بێت!

11- كە مرۆڤ هەڵدەگەڕێتەوە لە عەشیرەت و ڕەچەڵەكی ناسراوی خۆی، مەفسەدە و خراپەی زۆری لێدەكەوێتەوە.

12- ڕەچەڵەك و خۆدانە پاڵ عەشیرەت گۆترە نییە، یان بە حەز و ئارەزوو نییە كەسێك حەزی لە عەشیرەتێك نەبوو، بڵێ: من ئەوەكەی ترم.

13- هەروەها حەرامە بۆ مەسەلەی وەرگرتنی ڕەگەزنامە و هاوشێوەكانی و یان هەر مەبەستێكی تری هاوشێوە، مرۆڤ خۆی بداتە پاڵ باوكێكی تر یان عەشیرەتێكی تر.

14- چۆن مرۆڤ ئەو وڵات و نیشتمانەی تێیدا لەدایك بووە... بەدەستی خۆی هەڵینابژێرێت، بەو شێوازەش باوك و دایكەكەی و باب و باپیران و عەشیرەتەكەی هەڵنابژێرێت.

15- نابێت بەهۆی ڕق و كینە و كێشە و حەز و گۆترە و ئارەزوو و نەویستن و هاوشێوەكانی، حەرامە مرۆڤ لەكونی خۆت هەڵبگەڕێیتەوە و ڕچەی خۆت بگۆڕیت! بەڵكو كوفرە.

16- بە پشكنینی دی ئێن ئەی (DNA)ە، نەسەبی دوور ناچەسپێت، تەنها لەهەندێك حاڵەتی تەسكدا نەبێت دڵی پێخۆشدەكرێت.

17- بە: بەناوبانگی و شۆرەت (الشهرة والاستفاضة) دەسەلمێت مرۆڤ سەر بە عەشیرەت و هۆزێكی دیاری كراوە.

18- بەناوبانگی و شۆرەت ئەصڵ و بنەمایە بۆ چەسپاندنی نەسەب و ڕەچەڵەك.

19- هەموو زانایان لەسەر شێوازی (بەناوبانگی و شۆرەت) كۆەدنگن بۆ چەسپاندنی نەسەب و ڕەچەڵەك.

20- بەناوبانگی و شۆرەت بەوە دەبێت لەشار بەربڵاو و بەناوبانگ بێت كە فڵان كەس فڵان عەشیرەتە، بەربڵاوییەك دڵنیایی بدات.

21- بەناوبانگی و شۆرەت نە ساڵانێكی دیاری كراوی هەیە و نە ژمارەیەكی دیاری كراو.

22- ئیستیفاضەی حوكمیش ئەوەیە: دوو پیاو یان دوو ژن و پیاوێكی تەقواكاری خواناسی ڕاستگۆ، شایەتی بدەن و بڵێن: شایەتی دەدەین، وە سوێند بخۆن، بەوەی فڵان كەس لە خێڵ یان تیرە یان عەشیرەتی فڵانییە. بەو مەرجەی شایەتەكان ئەوەیان لە خەڵكێكی زۆرە بیستبێت كە دڵ پێیان ئاو بخواتەوە، هەروەها كەس نەبێت لە هاوتەمەنەكانی ئەو دووانە، ئەو شایەتییە ڕەتبكەنەوە یان شتی وایان نەبیستبێت! مەگەر اللهم كەسی هاوتەمەنییان نەمابێت ئەو كاتە وەردەگیرێت!

23- پوچێتی نەسەب دەسەلمێت بە: تانەدانی صەحیح لە نەسەب. بەمەرجێك تانەكە پشت ئەستوور بێت بەبەڵگە و ڕوونكردنەوە. یان بوترێ فڵان خێڵ لە فڵان عەشیرەتن، بەڵام بنەماڵە یان خانەوادەی فڵان نەخێر. یان بەربڵاو بێت كە فڵان كەس لە عەشیرەتی فڵانی نییە، ئەوا نابێت خۆی بداتە پاڵی ئەو عەشیرەتەوە. یان جیاوازی و ڕاڕایی خەڵك لەبارەی نەسەب و ڕەچەڵەكی خانەوادە یان بنەماڵەیەكەوە.

24- بەڵام ئەگەر تانەدانەكە بەبێ بەڵگە و ڕوونكردنەوە بێت، یان بەنەزانی و هەوا و ئارەزوو بێت، بەهۆی هۆكاری ماددی یان مەعنەوی یان پلە و پۆست یان سیاسی بێت، ئەوا وەرناگیرێت.

25- ئەگەر گوێ بۆ هەموو تانەیەك بدەین لەنەسەب، ئەوا هیچ هۆز و تیرە و عەشیرەت و بنەماڵەیەك نەسەبی نامێنێت!

26- تانەدان لەنەسەب دەردێكی كوشندەیە لەناو ئەم ئوممەتە.       

27- نەسەب لە ئیسلامدا تایبەتە بە باوكانەوە.

28- پەیامبەری خوا صلی الله علیه وسلم هانی موسڵمانانی داوە كە خۆیان فێری نەسەب بكەن، ئەوەندەی پەپوەندی خزمایەتی بگەیەنن.

29- پەیامبەری خوا صلی الله علیه وسلم خۆی نەسەبی خۆی زانیووە و تا عەدنانی باس كردوە.

30- لە مەبەستەكانی هاتنی ئیسلام: پاراستنی نەسەبە.

31- موسڵمانان ئەوەند بایەخیان بە نەسەب و ڕەچەڵەك داوە، هەندێك جار نەسەبی ئەسپەكانی خۆشیان نووسیوە، ئەم ئەسپە كوڕی ئەو ئەسپەیە، ئەویش كوڕی ئەوەیە و... هتد و شەجەرەیان بۆ كردووە.

32- زانایان كتێبیشیان لەسەر نەسەبی ئەسپ نووسیوە!

 

 

والله تعالی أعلم.

والحمد لله رب العالمین.

 

كتبه علی عجالة

أفقر العباد إلی الله تعالی:

علي بن محمد بن علي خان النِّيرنْجِيّ