حوكمی شەرع چییە لەبارەی تاشین یان كوورتكردنەوە یان سفركردن و مووسدان لە شوارب؟ 

الحمد لله رب العالمین، والصلاة والسلام علی سیدنا محمد، وعلی آله وأصحابه، أما بعد:

ئەم باسە كوورتەی بەردەستان لەسێ تەوەری كوورت دەخەمە ڕوو:

یەكەم: دەستپێكێك.

دووەم: حوكمی گرتن لەشوارب.

سێیەم: حوكمی تاشینی شوارب.

جا با دەست پێبكەین پشتیوان بەخوا:

سەرەتا پێویستە ئەوە بڵیم كە شەریعەت داوای لەموسڵمان كردووە خۆیان جیا بكەنەوە لەكافران لە جلوبەرگ و شێوە و ڕووخساریان و هەیئەتیان.

جا كوورتكردنەوەی شوارب سەرباری ئەوەی پاكوخاوێنی تێدایە بۆ كاتی خواردن و خواردنەوە و هاوشێوەكانی، هەروەها جوانی و ڕازاوەیی و ڕەونەق دەبەخشێت، هەروەها جیاكردنەوەی موسڵمانانیشی تێدایە لەوانی تر، وەك ئیبن دەقیق عید دەڵێت.

بڕوانە: «إحكام الأحكام» (1/ 124)، و«تنقيح الفتاوى الحامدية» (2/ 330).

جا لەبەر ئەوانە و جگە لەوانەش، شەریعەت فەرمانی كردووە بە پیاوانی موسڵمان كەوا شواربیان كوورت بكەنەوە.

***

زانایانیش ڕاجیاوازن لەبارەی ئەم فەرمانەوە كە ئایا سووننەتە یان واجب؟!

كۆی جمهوور لەسەر ئەو بۆچوونەن كە سوونەتە، بەڵكو زیاد لەزانایەك كۆدەنگی دەگوازێنەوە لەسەر ئەوەی سوونەتە و ئەسڵەن بۆچوونی واجب بوونیان نەبیستووە.

قال الباجي في المنتقى: «استدل القاضي على نفي وجوبه -أي: الختان- بأنه قرنه النبي صلى الله عليه وسلم بقص الشارب، ونتف الإبط، ولا خلاف أن هذه ليست بواجبة».

وقال العراقي: «فيه استحباب قص الشارب، وهو مجمع على استحبابه، وذهب بعض الظاهرية إلى وجوبه لقوله: قصوا الشوارب».

وقال النووي: «وأما قص الشارب فمتفق على أنه سنة».

وقال الشوكاني: «قص الشارب سنة بالاتفاق».

وقال ابن دقيق العيد: «لا أعلم أحدًا قال بوجوب قص الشارب»

چەند زانایەكیش لەسەر بۆچوونی دووەمن و دەڵێن فەرزە، وەك ئیبن حەزمی زاهیری و ئیبن ئەلعەرەبی مالكی و شەوكانی.

بۆ ئەوانەی پێشوو بڕوانە: «الاستذكار» (8/ 336)، و«المنتقى» للباجي (7/ 232)، و«طرح التثريب» (2/ 76)، و«حاشيە ابن عابدین» (6/ 407)، و«الذخيرة» (13/ 279)، و«المجموع» (1/ 340)، و«الفروع» لابن مفلح (1/ 130)، و«المحلى» (1/ 423)، و«فتح الباري» (10/ 348).

بەڵگەشیان: لە بووخاری (5892) و موسلیمدا (259) هاتووە، عن ابن عمر رضي الله عنه، عن النبي صلى الله عليه وسلم قال: «خالفوا المشركين: وفروا اللحى، وأحفوا الشوارب». زاد البخاری: «وكان ابن عمر إذا حج أو اعتمر، قبض على لحيته فما فضل أخذه».

لەڕیوایەتێكی بووخاریدا (5893): «أنهكوا الشوارب».

لەڕیوایەتێكی موسلیمدا (259): «أحفوا الشوارب وأعفوا اللحى».

هەروەها لە موسلیمدا (260) هاتووە، عن أبي هريرة رضي الله عنه، قال: قال رسول الله صلى الله عليه وسلم: «جزوا الشوارب، وأرخوا اللحى، خالفوا المجوس».

ڕای پەسەند بەكوورتی: گومانی تێدا نییە كە گرتن لەشوارب سوونەتە و واجب نییە، كە دەشفەرموێ: لەئێمە نییە ئەوەی لەشواربی نەگرێت، واتە لەسەر ڕێگا و ڕێچكە و سونەتی ئێمە نییە! وەك فەرموودەی: «من لم يتغن بالقرآن فليس منا» «هەركەس قورئان بە دەنگەوە نەخوێنێت لەئێمە نییە»، وایە.

هەروەها لە موسلیمدا (260) هاتووە، عن ابن عمر، عن النبي صلى الله عليه وسلم «أنه أمر بإحفاء الشوارب، وإعفاء اللحية».

هەروەها لە موسنەدی ئەحمەددا هاتووە، عن زيد بن أرقم رضي الله عنه عن النبي صلى الله عليه وسلم قال: «من لم يأخذ من شاربه فليس منا». سەنەدەكەشی صەحیحە.

***

سەبارەت بەوەی ئایا شوارب تەنها كورت دەكرێتەوە یان بەتەواوەتی دەتاشرێت؟!

زانایان ڕاجیاوازن:

* بەشێكیان دەڵێن: كوورت دەكرێتەوە و ناتاشرێت، ئەمەش مەزهەبی مالكییەكان و شافعییەكانە، و وتەیەكیشە لەمەزهەبی ئەحمەددا. بەڵام پێشەوا مالك موبالەغەشی تێدا كردوە و فەرموویەتی: «أرى أن يؤدّب من حلق شاربه»، هەروەها دەڵێت: «حلقه من البدع، وكان يرى أن حلقه مُثلة».

هەندێكیش ڕازی نین بەوەی ئەم بۆچوونە بەڕەهایی بدرێتە پاڵ شافعی, طەحاوی -وەك لە «فتح الباري» (10/ 347)دا هاتووە- وتوویەتی: «لم أر عن الشافعي شيئًا منصوصًا، وأصحابه الذين رأيناهم كالمزني والربيع كانوا يحفون، وما أظنهم أخذوا ذلك إلا عنه، وكان أبو حنيفة وأصحابه يقولون الإحفاء أفضل من التقصير»، واتە: «لەشافعییەوە هیچم بەرچاو نەكەتووە بەدەق باسی ئەمە بكات، بەڵام قووتابییەكانیمان بینی وەك موزەنی و ڕەبیع، بینیم شواربیان دەتاشی، واشدەزانم ئەمەیان لەشافعییەوە وەرگرتبێت. پاشان ئیبن حەجەر دەڵێت: «وأغرب ابن العربي، فنقل عن الشافعي أنه يستحب حلق الشارب، وليس ذلك معروفًا عند أصحابه». اهـ .

بەڵام هەرچۆنێك بێت ئەم بۆچوونە لای شافعی مەزهەبەكان بەناوبانگ نییە و زۆربەیان لەسەری ناچن.

بەڵگەی ئەم بۆچوونەش ئەوەیە:

لەبووخاری (5891) و موسلیمدا (257) هاتووە، عن أبي هريرة رضي الله عنه سمعت النبي صلى الله عليه وسلم يقول: «الفطرة خمس، الختان، والاستحداد، وقص الشارب، وتقليم الأظفار، ونتف الآباط».

هەروەها لە مسلمدا (258) هاتووە: عن أنس بن مالك رضي الله عنه قال: «وقّت لنا في قص الشارب وتقليم الأظفار ونتف الإبط وحلق العانة أن لا نترك أكثر من أربعين ليلة».

 هەروەها فەرموودەی پێشووترە: «من لم يأخذ من شاربه فليس منا».

هەروەها لەموسنەد (4/ 252) و «أبو داود» دا (188) هاتووە، عن المغيرة بن شعبة رضي الله عنه، قال: «ضفت بالنبي صلى الله عليه وسلم ذات ليلة، فأمر بجنب، فشوي، قال: فأخذ الشفرة، فجعل يحز لي بها منه، قال: فجاءه بلال يؤذنه بالصلاة، فألقى الشفرة، وقال: ما له تربت يداه؟، قال مغيرة: وكان شاربي وفى فقصه لي رسول الله صلى الله عليه وسلم على سواك، أو قال: أقصه لك على سواك».

هەروەها لەموسنەددا (2/ 229) هاتووە، عن أبي هريرة رضي الله عنه، عن النبي صلى الله عليه وسلم قال: «قصوا الشوارب وأعفوا اللحى».

* ئەوە بۆچوونی یەكەم، بۆچوونی دەوومیش دەڵێت: تاشینی باشترە لەكوورتكردنەوەی، ئەمەش مەزهەبی ئەبو حەنیفە و ئەبو یوسف و محمدی كوڕی حەسەنە -لەسەر وتەی طەحاوی-، وە ڕیوایەتێكە لە ئەحمەدەوە.

طەحاوی لە «شرح معاني الآثار» (4/ 230) دا دەڵێت: «‌فَثَبَتَتِ ‌الْآثَارُ ‌كُلُّهَا ‌الَّتِي ‌رَوَيْنَاهَا ‌فِي ‌هَذَا ‌الْبَابِ ، وَلَا تَضَادُّ ، وَيَجِبُ بِثُبُوتِهَا أَنَّ الْإِحْفَاءَ أَفْضَلُ مِنَ الْقَصِّ». پاشان دەڵێت: «... حُكْمُ الشَّارِبِ قَصُّهُ حَسَنٌ ، وَإِحْفَاؤُهُ أَحْسَنُ وَأَفْضَلُ. وَهَذَا مَذْهَبُ أَبِي حَنِيفَةَ ، وَأَبِي يُوسُفَ ، وَمُحَمَّدٍ رحمهم الله».

لە بووخاری (5892) و موسلیمدا (259) هاتووە، عن ابن عمر رضي الله عنه، عن النبي صلى الله عليه وسلم قال: «خالفوا المشركين: وفروا اللحى، وأحفوا الشوارب». زاد البخاری: «وكان ابن عمر إذا حج أو اعتمر، قبض على لحيته فما فضل أخذه».

لەڕیوایەتێكی بووخاریدا (5893): (أنهكوا الشوارب).

لەڕیوایەتێكی موسلیمدا (259): (أحفوا الشوارب وأعفوا اللحى).

هەروەها موسلم (259) دەگێڕێتەوە، عن ابن عمر رضي الله عنه، عن النبي صلى الله عليه وسلم: «أنه أمر بإحفاء الشوارب، وإعفاء اللحية».

هەروەها موسلم (259) دەگێڕێتەوە، عن أبي هريرة قال: قال رسول الله صلى الله عليه وسلم: «جزوا الشوارب وأرخوا اللحى، خالفوا المجوس». وشەی «جزوا»، هەم تاشین و هەم كوورتكردنەوەش هەڵدەگرێت وەك طەحاوی دەڵێت.

هەروەها لە ئیبن عومەرەوە چەسپاوە كە شواربی تاشیووە. بەڵكو ڕەفعی دەكات بۆ پەیامبەری خوا صلى الله عليه وسلم وەك ئیبن سەعد لە «الطبقات الكبرى» دا (1/ 449) دەگێڕێتەوە، عن ابن جريج، أنه قال لابن عمر رضي الله عنه: «رأيتك تحفي شاربك، قال: رأيت النبي صلى الله عليه وسلم يحفي شاربه».

هەروەها لە ڕیوایەت دەكرێت لە ئەبو سەعیدی خودری و جابر و عەبدوڵای كوڕی عومەر و سەلەمەی كوڕی ئەكوەع و ئەبو ئوسەیدی بەدری و ڕافعی كوڕی خەدیج و ئەنەس ڕەزای خوا لە هەموویان بێت، كەوا هەموویان لەشواربی خۆیان گرتووە وەك ئەوەی بیتاشن. ئەمەش لە المعجم الكبير (1/ 241) (668) دا هاتووە. ورجاله ثقات إلا عثمان بن عبيد الله بن رافع فلم يذكر فيه جرح ولا تعديل.

بۆ بۆچوونی دووەم بڕوانە: «الإنصاف» (1/ 121، 122)، و«مطالب أولي النهى» (1/ 85)، و«الفتاوى الهندية» (4/ 230، 231)، و«درر الحكام شرح غرر الأحكام» (1/ 323).

* بۆچوونی سێیەم: پێی وایە كەسەكە سەرپشكە لەنێوان تاشینی و كوورتكردنەوەی، ئەمەش زەهەبی پێشەوا طەبەرییە.

بڕوانە: «فتح الباري» (10/ 347).

ڕای پەسەند بەكوورتی: والله أعلم سوونەتی پەیامبەری خوا بە تاشین و بە كەمكردنەوەش بەدی دێت، وەكو بەڵگەكانیش زیاتر واتای كوورتكردنەوەیان لەخۆگرتووە تا تاشین. والله أعلم.

تاشینیش دیارە چۆنە.

بەڵام كوورتكردنەوە، وتراوە بەوە دەبێت هەمووی كوورت بكەیتەوە لە هەموو لایەكی شاربەوە و خیلافیش هەیە لە ئەمسەر و ئەوسەری شوارب كە تێكەڵ بەڕیش دەبێت.

هەندێكیش دەڵێن: تەنها بەرشوارب دەگرێت ئەوەندەی كناری لێوی سەرەوەی دەربكەوێت.

هەركام لەو دووانەش بكات، إن شاء الله سوونەتەكە بەدی هاتووە.

 ***

لەمەشەوە ڕوون بوویەوە كە تاشینی شوارب بەیەكجاری و سفركردنی یان موس لێدانی، لای جمهور زانایان حەرام نییە، جگە لەخوودی مالك نەبێت كە بە بیدعەی زانیووە، ئەویش مالكییەكان لەكتێبەكانیاندا ئەو كارە بە بیدعە نازانن و زۆربەیان تەنها دەڵێن كەڕاهەتی هەیە! 

والله أعلم.

والحمد لله الذی بنعمته تتم الصالحات.

وكتبه أفقر الخلق إلی مولاه

علی خان

شەوی 19 محرم 1445

06/08/2023

مزگەوتی قازی محمد